Thuê tài chính, từ lâu, đã là một trong những phương án linh hoạt giúp doanh nghiệp sử dụng tài sản mà không cần bỏ ra khoản đầu tư ban đầu lớn. Tuy nhiên, kể từ khi IFRS 16 – chuẩn mực kế toán quốc tế về thuê tài sản – chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2019, cách thức doanh nghiệp ghi nhận, trình bày và phân tích các giao dịch thuê tài sản đã thay đổi căn bản.
Không còn phân biệt quá rõ giữa thuê tài chính và thuê hoạt động như trong các chuẩn mực cũ, IFRS 16 yêu cầu doanh nghiệp phải ghi nhận hầu hết các giao dịch thuê tài sản trên bảng cân đối kế toán. Điều này làm thay đổi cấu trúc tài chính, chỉ số tài chính và cả cách các nhà đầu tư, kiểm toán viên, cũng như nhà quản trị đánh giá doanh nghiệp.
Vậy đâu là những thay đổi quan trọng nhất của IFRS 16? Quyền sử dụng tài sản là gì? Và doanh nghiệp cần điều chỉnh chiến lược tài chính ra sao? Hãy cùng tìm hiểu.
1. Thuê tài chính và IFRS 16 – Từ phân loại đến ghi nhận thống nhất
Thuê tài chính trước đây được tách biệt với thuê hoạt động, tùy thuộc vào việc rủi ro và lợi ích có được chuyển giao cho bên thuê hay không. Nếu có – gọi là thuê tài chính; nếu không – là thuê hoạt động. Chỉ thuê tài chính mới được ghi nhận tài sản và nợ phải trả, trong khi thuê hoạt động thì đơn giản chỉ ghi nhận chi phí thuê theo kỳ.
IFRS 16 đã thay đổi cách nhìn này. Chuẩn mực mới gộp tất cả giao dịch thuê tài sản (trừ một số trường hợp ngắn hạn hoặc tài sản giá trị thấp) thành một loại duy nhất và yêu cầu:
-
Bên thuê phải ghi nhận quyền sử dụng tài sản (Right-of-Use Asset) – thể hiện quyền kiểm soát và sử dụng tài sản trong suốt thời hạn thuê.
-
Ghi nhận một nghĩa vụ thuê tài sản (Lease Liability) tương ứng – thể hiện trách nhiệm thanh toán cho hợp đồng thuê.
Điều này làm tăng tổng tài sản, tổng nợ và ảnh hưởng mạnh đến các tỷ lệ tài chính quan trọng như: đòn bẩy tài chính, EBITDA, lợi nhuận hoạt động và dòng tiền.
2. Quyền sử dụng tài sản – Khái niệm mới, tầm nhìn mới về sở hữu
Quyền sử dụng tài sản là một trong những phát kiến then chốt của IFRS 16. Khái niệm này tách biệt rõ ràng giữa quyền sở hữu pháp lý và quyền kiểm soát sử dụng kinh tế – nhấn mạnh vào yếu tố kiểm soát, chứ không đơn thuần là ai sở hữu tên trên giấy tờ.
Theo đó, nếu doanh nghiệp có quyền sử dụng một tài sản cụ thể (như nhà xưởng, phương tiện, máy móc) trong một khoảng thời gian xác định, đổi lại bằng khoản thanh toán định kỳ – thì tài sản đó phải được ghi nhận trên sổ sách, bất kể ai là chủ sở hữu hợp pháp.
Quyền sử dụng tài sản thường được tính toán dựa trên:
-
Giá trị hiện tại của các khoản thanh toán thuê trong tương lai
-
Các chi phí trực tiếp ban đầu liên quan
-
Các nghĩa vụ chi phí bảo dưỡng, khôi phục tài sản cuối kỳ (nếu có)
Doanh nghiệp ghi nhận giá trị tài sản này như tài sản cố định thông thường, trích khấu hao theo thời hạn thuê hoặc vòng đời kinh tế của tài sản, tùy điều kiện nào ngắn hơn.
Điều này tạo ra sự minh bạch và nhất quán trong việc phản ánh tài sản đang kiểm soát thực sự – thay vì “ẩn” phần lớn tài sản thuê hoạt động ngoài bảng cân đối kế toán như trước kia.
3. IFRS 16 làm thay đổi cấu trúc tài chính – Cơ hội và thách thức
IFRS 16 không chỉ là thay đổi kỹ thuật kế toán, mà là cú hích làm thay đổi toàn bộ cấu trúc tài chính của doanh nghiệp – đặc biệt với các ngành sử dụng thuê tài sản phổ biến như: hàng không, bán lẻ, logistics, sản xuất…
Một số ảnh hưởng cụ thể gồm:
-
Tăng tài sản và tăng nợ phải trả: Làm thay đổi chỉ số đòn bẩy tài chính (Debt-to-Equity), khiến doanh nghiệp “trông có vẻ” rủi ro hơn trong mắt nhà đầu tư.
-
Tăng EBITDA: Vì chi phí thuê không còn được ghi nhận toàn bộ trong chi phí vận hành, mà phân bổ thành khấu hao và chi phí lãi vay → lợi nhuận vận hành tăng lên.
-
Ảnh hưởng đến các cam kết tài chính (covenants): Một số khoản vay gắn liền với tỷ lệ tài chính, nên việc IFRS 16 làm thay đổi các chỉ số này có thể khiến doanh nghiệp cần đàm phán lại với ngân hàng.
Tuy nhiên, bên cạnh thách thức, IFRS 16 cũng mở ra cơ hội:
-
Doanh nghiệp quản trị rủi ro tốt hơn, vì giờ đây mọi nghĩa vụ thuê đều được phản ánh minh bạch.
-
Nhà đầu tư đánh giá doanh nghiệp sát thực hơn, không còn “bị ảo tưởng” bởi bảng cân đối kế toán gọn nhẹ do không ghi nhận tài sản thuê.
4. Thuê tài chính thời IFRS 16 – Cần chiến lược quản trị tài sản mới
Thuê tài chính dưới IFRS 16 đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ ghi nhận đúng, mà còn cần hoạch định chiến lược thuê thông minh hơn. Giám đốc tài chính và kế toán trưởng giờ đây cần cân nhắc kỹ lưỡng giữa mua – thuê, giữa thuê dài hạn – ngắn hạn, giữa sở hữu – sử dụng linh hoạt.
Một số điểm doanh nghiệp cần quan tâm:
-
Tối ưu cấu trúc thuê để không làm “phình to” bảng cân đối: Những hợp đồng ngắn hạn hoặc tài sản giá trị thấp vẫn có thể loại trừ khỏi IFRS 16 – nếu có chiến lược thuê hợp lý.
-
Phối hợp chặt giữa phòng tài chính, pháp chế và mua sắm: Để phân tích các điều khoản hợp đồng thuê trước khi ký kết.
-
Áp dụng công nghệ quản lý thuê tài sản: Tự động hóa tính toán giá trị hiện tại, thời gian thuê, chi phí khấu hao – tránh sai sót và đảm bảo tuân thủ chuẩn mực.
Ngoài ra, doanh nghiệp nên thường xuyên kiểm tra lại các hợp đồng hiện hữu, đánh giá rủi ro và điều chỉnh nếu cần để phù hợp với yêu cầu báo cáo mới.
5. IFRS 16 và quyền sử dụng tài sản – Tác động dài hạn đến báo cáo tài chính và chiến lược
IFRS 16 không đơn thuần là việc “ghi nhận lại” vài dòng trên báo cáo tài chính. Khi áp dụng chuẩn mực này một cách toàn diện, doanh nghiệp sẽ nhận thấy ảnh hưởng sâu rộng đến:
-
Kế hoạch tài chính dài hạn
-
Chiến lược sử dụng tài sản
-
Cách giao tiếp thông tin với cổ đông và nhà đầu tư
Quyền sử dụng tài sản trở thành thước đo mới để doanh nghiệp hiểu rõ mình đang kiểm soát tài sản gì, trong bao lâu, và điều đó ảnh hưởng gì đến năng lực tài chính.
Đặc biệt, các doanh nghiệp niêm yết, công ty đa quốc gia hoặc tổ chức chuẩn bị IPO càng cần hiểu sâu về IFRS 16 để:
-
Trình bày báo cáo minh bạch, nhất quán
-
Giảm rủi ro bị truy thu, điều chỉnh, kiểm toán
-
Tạo niềm tin với thị trường và giới đầu tư
Kết luận: IFRS 16 – Không chỉ là chuẩn mực kế toán, mà là đòn bẩy chiến lược
Thuê tài chính, quyền sử dụng tài sản, và toàn bộ tư duy mà IFRS 16 mang lại, đã và đang định hình lại cách doanh nghiệp nhìn nhận về tài sản, nợ, quyền kiểm soát và nghĩa vụ.
Thay vì là một rào cản hay gánh nặng kế toán, IFRS 16 là cơ hội để:
-
Doanh nghiệp minh bạch hơn
-
Quản lý tài chính chuyên nghiệp hơn
-
Thiết lập chiến lược thuê – sở hữu tối ưu hơn
Với cách tiếp cận đúng, giám đốc tài chính, kế toán trưởng và CEO có thể biến IFRS 16 thành công cụ chiến lược – để không chỉ báo cáo chuẩn, mà còn điều hành doanh nghiệp hiệu quả, bền vững hơn trong dài hạn.
VITALITY CONSULTING PRACTICES GROUP
🏨 Địa chỉ: Tòa nhà Thiên Phước lầu 6, 244 Cống Quỳnh, Phường Phạm Ngũ Lão, Quận 1, TP.HCM.
☎️ Hotline: 0907 190 426 – 0904 311 606
📮 Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100091570474264
