Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS) được xem là tiêu chuẩn vàng. Tuy nhiên, trong khi mục tiêu của IFRS là tăng tính minh bạch, một số doanh nghiệp vẫn tìm cách áp dụng các kỹ thuật quản trị lợi nhuận để điều chỉnh con số báo cáo theo hướng có lợi. Điều này đặt ra câu hỏi: Quản trị lợi nhuận trong môi trường IFRS là minh bạch hay chỉ là một hình thức “tinh chỉnh hợp pháp”?
Bài viết này sẽ phân tích bản chất của quản trị lợi nhuận, vai trò của IFRS trong việc gia tăng minh bạch, cũng như ranh giới giữa sự hợp pháp và vi phạm đạo đức trong điều chỉnh lợi nhuận.
1. Quản trị lợi nhuận là gì?
Quản trị lợi nhuận (Earnings Management) là hành vi điều chỉnh các báo cáo tài chính để đạt được một mục tiêu nhất định, thường là làm đẹp báo cáo, tăng sự hấp dẫn với nhà đầu tư hoặc đáp ứng các chỉ tiêu tài chính như EPS (thu nhập trên mỗi cổ phiếu), tỷ lệ nợ/vốn…
1.1 Mục đích của quản trị lợi nhuận
-
Đạt được kỳ vọng của thị trường.
-
Tăng giá cổ phiếu hoặc khả năng huy động vốn.
-
Đáp ứng các điều kiện trong hợp đồng vay nợ.
-
Ổn định lợi nhuận qua các kỳ báo cáo.
-
Hỗ trợ kế hoạch M&A hoặc IPO.
1.2 Các hình thức quản trị lợi nhuận phổ biến
-
Điều chỉnh ghi nhận doanh thu: Nhận trước doanh thu chưa thực hiện hoặc trì hoãn doanh thu không cần thiết.
-
Dồn chi phí: Ghi nhận chi phí vào kỳ hiện tại để làm nhẹ kỳ sau.
-
Dự phòng nợ xấu hoặc khấu hao: Tăng/giảm tùy ý để điều chỉnh lợi nhuận.
-
Giao dịch với bên liên quan: Đẩy lợi nhuận từ công ty mẹ sang công ty con.
2. IFRS và vai trò thúc đẩy minh bạch tài chính
IFRS (International Financial Reporting Standards) là bộ chuẩn mực kế toán quốc tế được phát triển bởi IASB (Hội đồng Chuẩn mực Kế toán Quốc tế). Mục tiêu của IFRS là đảm bảo rằng thông tin tài chính phản ánh trung thực và hợp lý tình hình tài chính của doanh nghiệp.
2.1 IFRS minh bạch như thế nào?
-
Nguyên tắc thay vì quy tắc: IFRS dựa trên nguyên tắc, cho phép linh hoạt áp dụng phù hợp với thực tiễn doanh nghiệp, đồng thời yêu cầu thuyết minh rõ ràng.
-
Tăng cường trình bày thông tin: IFRS yêu cầu công bố nhiều thông tin chi tiết hơn về các giả định kế toán, phương pháp định giá và rủi ro liên quan.
-
Ghi nhận theo giá trị hợp lý: Giúp thông tin tài chính phản ánh sát giá trị thực tại thời điểm báo cáo.
-
Hạn chế gian lận kế toán: Nhờ yêu cầu minh bạch, đối chiếu và kiểm toán độc lập.
2.2 Lợi ích của việc áp dụng IFRS
-
Tăng độ tin cậy với nhà đầu tư và tổ chức tín dụng.
-
Dễ dàng huy động vốn quốc tế.
-
Chuẩn hóa hệ thống báo cáo khi doanh nghiệp có hoạt động đa quốc gia.
-
Hỗ trợ ra quyết định chiến lược dựa trên thông tin tài chính chính xác.
3. Khi “minh bạch IFRS” đối đầu với “tinh chỉnh hợp pháp”
Dù IFRS hướng đến minh bạch, nhưng chính đặc tính “dựa trên nguyên tắc” lại tạo ra khoảng trống cho các hành vi tinh chỉnh hợp pháp. Vấn đề không phải nằm ở việc vi phạm pháp luật, mà là ở ranh giới giữa tối ưu kế toán hợp lý và làm méo mó thông tin tài chính.
3.1 Tinh chỉnh hợp pháp là gì?
Là việc doanh nghiệp sử dụng các phương pháp kế toán được cho phép trong IFRS một cách có chiến lược để điều chỉnh lợi nhuận theo ý muốn – nhưng không vượt quá giới hạn pháp lý.
Ví dụ:
-
Linh hoạt trong ước tính thời gian khấu hao tài sản.
-
Lựa chọn mô hình định giá hàng tồn kho (FIFO, LIFO, bình quân).
-
Phân bổ chi phí dự phòng rủi ro theo thời điểm thuận lợi.
3.2 Rủi ro của việc tinh chỉnh hợp pháp
-
Làm mất lòng tin của nhà đầu tư khi bị phát hiện.
-
Gây hiểu nhầm về hiệu quả kinh doanh thật sự.
-
Tăng nguy cơ thanh tra, kiểm toán hoặc kiện tụng.
-
Gây khó khăn trong chiến lược dài hạn khi bị lệ thuộc vào con số “đẹp” ngắn hạn.
3.3 Tại sao IFRS vẫn chưa thể triệt tiêu quản trị lợi nhuận?
-
IFRS vẫn dựa nhiều vào ước tính kế toán chủ quan.
-
Khoảng trống giữa các chuẩn mực và thực tiễn.
-
Chênh lệch trình độ áp dụng giữa các quốc gia.
-
Vai trò yếu kém của kiểm toán nội bộ và giám sát thị trường ở một số thị trường mới nổi.
4. Các ví dụ thực tế: Khi quản trị lợi nhuận “gần như hợp pháp”
4.1 Samsung Electronics
Năm 2020, Samsung đã linh hoạt trong việc ghi nhận doanh thu từ mảng chip nhớ, tận dụng IFRS cho phép ghi nhận khi “doanh thu có thể xác định và thu được”. Điều này giúp cải thiện lợi nhuận quý giữa bối cảnh đại dịch mà không vi phạm quy định.
4.2 General Electric (GE)
GE từng sử dụng IFRS để ghi nhận các khoản doanh thu tài chính dài hạn ngay trong năm hợp đồng được ký. Mặc dù hợp pháp, nhưng sau đó công ty phải điều chỉnh lại theo yêu cầu của SEC vì mức độ “quá lạc quan” trong ghi nhận doanh thu.
4.3 Doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình chuyển đổi IFRS
Khi Việt Nam chuẩn bị áp dụng IFRS theo lộ trình, nhiều doanh nghiệp niêm yết đang dần điều chỉnh hệ thống kế toán. Tuy nhiên, cũng có tình trạng lợi dụng sự “mới mẻ” của chuẩn mực để kiểm soát hình ảnh tài chính, đặc biệt trong các thương vụ IPO hoặc gọi vốn.
5. Giải pháp cân bằng giữa minh bạch và hiệu quả tài chính
5.1 Tăng cường đạo đức kế toán và trách nhiệm quản trị
IFRS không thể thay thế đạo đức nghề nghiệp. Do đó, việc đào tạo, nâng cao năng lực và đạo đức kế toán – kiểm toán là yếu tố then chốt.
5.2 Vai trò kiểm toán độc lập và quản trị doanh nghiệp
-
Kiểm toán viên cần đánh giá rủi ro gian lận tinh vi, kể cả khi báo cáo tuân thủ IFRS.
-
Hội đồng quản trị, đặc biệt là ủy ban kiểm toán, cần chủ động giám sát hoạt động báo cáo tài chính.
5.3 Ứng dụng công nghệ để giảm thiểu thao túng
-
Sử dụng phần mềm ERP kết nối dữ liệu xuyên suốt, hạn chế điều chỉnh thủ công.
-
Áp dụng AI và phân tích dữ liệu để phát hiện dấu hiệu bất thường trong báo cáo tài chính.
6. Tương lai của quản trị lợi nhuận trong kỷ nguyên IFRS
6.1 Chuyển từ “quản trị lợi nhuận” sang “quản trị giá trị”
Doanh nghiệp cần thay đổi tư duy, từ việc chạy theo con số lợi nhuận ngắn hạn sang tạo ra giá trị bền vững thông qua hoạt động kinh doanh thực chất và minh bạch.
6.2 IFRS không hoàn hảo – nhưng là nền tảng cần thiết
IFRS không thể loại bỏ hoàn toàn quản trị lợi nhuận, nhưng lại cung cấp công cụ và cơ sở minh bạch để các bên liên quan đánh giá chính xác hơn tình hình tài chính. Việc kết hợp IFRS với chuẩn mực đạo đức, công nghệ và kiểm toán sẽ giúp “làm sạch” môi trường tài chính.
6.3 Việt Nam và hành trình áp dụng IFRS
Việc Việt Nam chính thức triển khai lộ trình IFRS từ 2025 sẽ là cơ hội để nâng cao chất lượng báo cáo tài chính doanh nghiệp. Tuy nhiên, cũng là lúc cần kiểm soát chặt các hành vi “tinh chỉnh hợp pháp” và nâng cao trách nhiệm giải trình.
Kết luận
Quản trị lợi nhuận trong môi trường IFRS minh bạch là một trò chơi cân não giữa tuân thủ và tối ưu. Dù IFRS đặt ra kỳ vọng về sự minh bạch, doanh nghiệp vẫn có thể vận dụng linh hoạt để tinh chỉnh hợp pháp báo cáo tài chính – điều không sai về mặt kỹ thuật nhưng có thể gây rủi ro về uy tín và đạo đức.
Điều quan trọng không nằm ở việc bạn có thể điều chỉnh con số đến đâu, mà là bạn muốn thể hiện điều gì qua báo cáo tài chính. Khi doanh nghiệp hướng tới giá trị dài hạn, minh bạch và đạo đức, IFRS không còn là rào cản, mà trở thành công cụ mạnh mẽ giúp xây dựng niềm tin và phát triển bền vững.
VITALITY CONSULTING PRACTICES GROUP
🏨 Địa chỉ: Tòa nhà Thiên Phước lầu 6, 244 Cống Quỳnh, Phường Phạm Ngũ Lão, Quận 1, TP.HCM.
☎️ Hotline: 0907 190 426 – 0904 311 606
📮 Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100091570474264
