IFRS 16 là chuẩn mực kế toán quốc tế mới thay thế IAS 17, mang lại một cuộc cách mạng trong cách các doanh nghiệp ghi nhận thuê tài sản trên báo cáo tài chính. Áp dụng từ ngày 1/1/2019, IFRS 16 buộc các công ty phải hiện diện rõ ràng hơn về nghĩa vụ tài chính và tài sản sử dụng trong hoạt động, đặc biệt là đối với các hợp đồng thuê dài hạn như văn phòng, nhà xưởng, phương tiện, thiết bị sản xuất.
Việc chuyển từ mô hình phân biệt thuê tài chính và thuê hoạt động như trong IAS 17 sang một mô hình ghi nhận quyền sử dụng tài sản và nợ thuê theo IFRS 16 khiến nhiều doanh nghiệp phải xem xét lại toàn bộ cấu trúc thuê mướn và tác động đến các chỉ số tài chính then chốt. Vậy IFRS 16 quy định như thế nào, doanh nghiệp cần ghi nhận gì và có những thách thức gì trong quá trình áp dụng?
1. IFRS 16 là gì và tại sao lại thay đổi so với IAS 17?
IFRS 16 là chuẩn mực kế toán quốc tế do IASB ban hành, thay thế hoàn toàn IAS 17 nhằm khắc phục những điểm hạn chế trong việc phản ánh đầy đủ nghĩa vụ tài chính từ các giao dịch thuê tài sản.
Dưới IAS 17, các hợp đồng thuê được phân loại thành hai nhóm:
-
Thuê tài chính: Ghi nhận tài sản và nợ vay trên bảng cân đối kế toán.
-
Thuê hoạt động: Ghi nhận chi phí thuê theo kỳ, không đưa tài sản và nợ vào bảng cân đối kế toán.
Điều này dẫn đến hiện tượng nhiều doanh nghiệp có nghĩa vụ thanh toán dài hạn nhưng lại không phản ánh trên bảng cân đối kế toán, gây hiểu lầm cho nhà đầu tư và làm giảm tính minh bạch.
IFRS 16 xóa bỏ phân loại này đối với bên thuê (lessee), thay vào đó, gần như tất cả các hợp đồng thuê đều được ghi nhận là một tài sản (quyền sử dụng tài sản – right-of-use asset) và một khoản nợ thuê tương ứng. Điều này tạo ra bước chuyển lớn về minh bạch và so sánh thông tin tài chính giữa các doanh nghiệp có mức thuê khác nhau.
2. Cách ghi nhận hợp đồng thuê tài sản theo IFRS 16
IFRS 16 quy định rằng bên thuê (lessee) phải ghi nhận hai khoản mục chính:
-
Quyền sử dụng tài sản (Right-of-use asset): Ghi nhận tại giá trị tương đương với khoản nợ thuê cộng với chi phí trực tiếp phát sinh, chi phí thanh lý (nếu có), chiết khấu, trừ ưu đãi nhận được từ bên cho thuê.
-
Nợ thuê (Lease liability): Là giá trị hiện tại của các khoản thanh toán thuê phải trả trong tương lai, được chiết khấu theo lãi suất ngầm định trong hợp đồng thuê hoặc, nếu không xác định được, thì theo lãi suất vay biên của doanh nghiệp.
Ví dụ: nếu một doanh nghiệp thuê văn phòng trong 5 năm, trả 1 tỷ VNĐ mỗi năm, với lãi suất chiết khấu là 8%, thì doanh nghiệp phải ghi nhận một tài sản quyền sử dụng văn phòng và một khoản nợ thuê tương ứng ngay khi bắt đầu hợp đồng.
Sau đó, trong mỗi kỳ kế toán:
-
Quyền sử dụng tài sản sẽ được khấu hao theo thời gian sử dụng.
-
Nợ thuê được ghi nhận chi phí tài chính (lãi vay) và giảm trừ khi thanh toán gốc.
Điều này làm thay đổi cách thể hiện của thuê tài sản trên báo cáo tài chính, tác động đến EBITDA, lợi nhuận trước thuế, và tỷ số nợ trên vốn chủ sở hữu.
3. Ngoại lệ và phạm vi áp dụng của IFRS 16
Tuy IFRS 16 áp dụng cho hầu hết các hợp đồng thuê tài sản, vẫn có một số ngoại lệ và điều kiện cụ thể:
-
Hợp đồng thuê ngắn hạn: Có thời hạn thuê ≤ 12 tháng và không có quyền mua tài sản cuối kỳ, được phép ghi nhận tương tự thuê hoạt động nếu bên thuê chọn áp dụng.
-
Tài sản giá trị thấp: Ví dụ như máy in, laptop, đồ nội thất nhỏ… Các hợp đồng thuê loại này có thể không ghi nhận trên bảng cân đối kế toán nếu giá trị tài sản cơ bản thấp (thường dưới 5.000 USD).
Ngoài ra, IFRS 16 áp dụng cho cả thuê tài sản hữu hình như bất động sản, máy móc thiết bị, phương tiện vận tải, nhưng không áp dụng cho:
-
Tài sản vô hình
-
Hợp đồng dịch vụ không có quyền kiểm soát sử dụng tài sản cụ thể
-
Tài sản khai thác hoặc tài nguyên theo các chuẩn mực khác
Việc xác định một hợp đồng có phải là hợp đồng thuê theo IFRS 16 hay không cũng là một bước quan trọng. Nếu doanh nghiệp không có quyền kiểm soát việc sử dụng tài sản cụ thể trong thời hạn thuê, thì đó có thể không phải là hợp đồng thuê theo định nghĩa của IFRS 16.
4. Tác động của IFRS 16 đến báo cáo tài chính và các chỉ số tài chính
Việc áp dụng IFRS 16 sẽ làm thay đổi đáng kể cấu trúc báo cáo tài chính, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp có danh mục thuê lớn như chuỗi bán lẻ, hàng không, logistics, hoặc bất động sản thương mại.
Tác động cụ thể:
-
Tăng tổng tài sản và tổng nợ: Do ghi nhận quyền sử dụng tài sản và nợ thuê.
-
Tăng EBITDA: Vì chi phí thuê không còn ghi nhận toàn bộ vào chi phí hoạt động mà được phân tách thành chi phí khấu hao và chi phí lãi vay, khiến lợi nhuận trước thuế, lãi vay và khấu hao tăng.
-
Tăng chi phí tài chính và khấu hao: Thay vì một khoản chi phí thuê đơn giản, doanh nghiệp sẽ có chi phí khấu hao và chi phí tài chính – ảnh hưởng đến lợi nhuận ròng.
-
Ảnh hưởng đến tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu và hệ số thanh toán: Do nợ thuê tăng lên, điều này có thể ảnh hưởng đến các điều khoản vay, hợp đồng tín dụng và đánh giá tín nhiệm.
Do đó, các doanh nghiệp cần đánh giá lại hệ thống báo cáo nội bộ, mô hình tài chính và các thỏa thuận hợp đồng có liên quan để đảm bảo sự tuân thủ và hiểu đúng tác động.
5. Các bước doanh nghiệp cần chuẩn bị để triển khai IFRS 16 hiệu quả
Việc triển khai IFRS 16 không chỉ là một thay đổi kế toán, mà còn là thay đổi về quy trình quản lý hợp đồng, công nghệ, và cách doanh nghiệp nhìn nhận tài sản thuê.
Một số bước doanh nghiệp nên thực hiện gồm:
-
Rà soát và phân loại lại tất cả hợp đồng thuê hiện tại: Phân tích hợp đồng nào cần ghi nhận theo IFRS 16, hợp đồng nào thuộc diện ngoại lệ.
-
Thiết lập hệ thống ghi nhận và theo dõi: Nhiều doanh nghiệp sẽ cần hệ thống phần mềm quản lý thuê tài sản, hỗ trợ tính toán giá trị hiện tại, phân bổ khấu hao, và ghi nhận nợ thuê theo từng kỳ.
-
Đào tạo đội ngũ tài chính – kế toán: Hiểu rõ nguyên tắc ghi nhận IFRS 16 để xử lý đúng đắn và chuẩn xác.
-
Đánh giá lại ảnh hưởng tài chính: Mô phỏng các kịch bản tác động đến tỷ lệ tài chính, khả năng thanh toán, và kế hoạch vay vốn.
-
Trao đổi với nhà đầu tư và ngân hàng: Minh bạch trong việc giải thích thay đổi số liệu và chỉ số tài chính do tác động từ IFRS 16.
Một số doanh nghiệp tiên phong còn chủ động đàm phán lại hợp đồng thuê để tối ưu hóa mô hình tài chính trong bối cảnh mới.
Kết luận
IFRS 16 là một trong những chuẩn mực kế toán quốc tế có tác động sâu rộng nhất đến cách các doanh nghiệp ghi nhận thuê tài sản, đặc biệt là những đơn vị có danh mục thuê lớn và đa dạng.
Việc chuyển đổi từ mô hình phân biệt thuê hoạt động – thuê tài chính sang mô hình ghi nhận quyền sử dụng tài sản và nợ thuê theo IFRS 16 không chỉ giúp tăng tính minh bạch, mà còn mang đến một cái nhìn toàn diện hơn về cam kết tài chính và hiệu quả sử dụng tài sản của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, để triển khai IFRS 16 hiệu quả, doanh nghiệp cần chuẩn bị kỹ về dữ liệu, hệ thống, quy trình và kỹ năng kế toán – tài chính. Sự chủ động trong việc tiếp cận và áp dụng IFRS 16 không chỉ giúp tuân thủ quy định, mà còn mang lại lợi thế trong quản trị tài chính, quản lý rủi ro và nâng cao uy tín với nhà đầu tư quốc tế.
VITALITY CONSULTING PRACTICES GROUP
🏨 Địa chỉ: Tòa nhà Thiên Phước lầu 6, 244 Cống Quỳnh, Phường Phạm Ngũ Lão, Quận 1, TP.HCM.
☎️ Hotline: 0907 190 426 – 0904 311 606
📮 Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100091570474264
