Ghi nhận doanh thu là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong báo cáo tài chính, bởi nó trực tiếp phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong một kỳ nhất định. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng có cách ghi nhận doanh thu đồng nhất, đặc biệt trong bối cảnh các mô hình kinh doanh ngày càng phức tạp và linh hoạt.
Sự ra đời của IFRS 15 – Doanh thu từ hợp đồng với khách hàng đã tạo ra một bước chuyển mình quan trọng trong cách mà doanh nghiệp nhìn nhận, phân loại và công bố doanh thu. Chuẩn mực này không chỉ thay đổi kỹ thuật kế toán mà còn buộc các doanh nghiệp phải điều chỉnh cả chiến lược kinh doanh nhằm bảo đảm tính nhất quán, minh bạch và tuân thủ quy định.
Hãy cùng khám phá IFRS 15 đang tác động như thế nào đến phương pháp ghi nhận doanh thu và định hình lại chiến lược vận hành của các tổ chức hiện đại.
1. Ghi nhận doanh thu – Không còn đơn giản là “thu tiền là ghi”
Ghi nhận doanh thu từ lâu vốn được xem là khâu mang tính “chốt sổ” trong quy trình bán hàng. Trước đây, nhiều doanh nghiệp áp dụng nguyên tắc đơn giản: khi hàng đã giao, tiền đã thu thì có thể ghi nhận doanh thu. Tuy nhiên, trong môi trường kinh doanh hiện đại, với nhiều yếu tố như thanh toán trả chậm, giao hàng từng phần, dịch vụ kèm theo, điều khoản hoàn trả… thì nguyên tắc “giao – thu – ghi” không còn đảm bảo tính phản ánh trung thực.
Doanh thu giờ đây không chỉ là con số kế toán, mà còn là căn cứ để nhà đầu tư, cổ đông, đối tác đánh giá sự lành mạnh của doanh nghiệp. Những báo cáo sai lệch hoặc ghi nhận “vượt trước” dễ dẫn đến việc “vẽ đẹp” số liệu, khiến doanh nghiệp đối mặt rủi ro pháp lý và mất uy tín.
IFRS 15 ra đời để giải quyết những khác biệt này bằng cách đưa ra một khung chuẩn mực chi tiết, nhất quán và có tính hệ thống cao hơn trong việc ghi nhận doanh thu từ hợp đồng khách hàng.
2. IFRS 15 – Cách tiếp cận dựa trên hợp đồng khách hàng
IFRS 15 tập trung vào nguyên tắc cốt lõi: doanh thu được ghi nhận khi (hoặc khi nào) doanh nghiệp chuyển giao hàng hóa hoặc dịch vụ cho khách hàng theo cách phản ánh giá trị mà doanh nghiệp kỳ vọng được nhận.
Chuẩn mực này quy định quy trình ghi nhận doanh thu theo 5 bước cơ bản:
Bước 1: Xác định hợp đồng với khách hàng
Một hợp đồng khách hàng có thể là văn bản chính thức hoặc bất kỳ thỏa thuận nào có đủ điều kiện về tính ràng buộc và thực hiện. Việc xác định rõ hợp đồng là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp biết khi nào bắt đầu ghi nhận doanh thu.
Bước 2: Xác định các nghĩa vụ thực hiện trong hợp đồng
Doanh nghiệp cần phân tách từng nghĩa vụ trong hợp đồng – ví dụ: giao hàng, cung cấp dịch vụ bảo hành, hỗ trợ kỹ thuật – để ghi nhận doanh thu đúng thời điểm từng nghĩa vụ được hoàn thành.
Bước 3: Xác định giá trị hợp đồng
Doanh nghiệp cần tính toán tổng số tiền có thể thu được, có xét đến chiết khấu, hoàn trả, thưởng doanh số hoặc điều chỉnh thanh toán.
Bước 4: Phân bổ giá trị cho từng nghĩa vụ thực hiện
Giá trị của hợp đồng được phân bổ cho từng nghĩa vụ theo giá trị riêng lẻ tương đối. Điều này đặc biệt quan trọng với các hợp đồng gói hoặc sản phẩm dịch vụ kết hợp.
Bước 5: Ghi nhận doanh thu khi hoàn thành nghĩa vụ
Doanh thu được ghi nhận khi doanh nghiệp chuyển quyền kiểm soát hàng hóa hoặc dịch vụ cho khách hàng – không phải khi giao dịch hoàn tất trên giấy tờ hay tiền về tài khoản.
IFRS 15 hướng đến việc phản ánh bản chất kinh tế hơn là hình thức pháp lý, và chính sự chuyển đổi này đã tạo nên những ảnh hưởng sâu rộng.
3. Chiến lược kinh doanh thay đổi khi doanh thu bị “định hình lại”
Khi cách thức ghi nhận doanh thu thay đổi, các quyết định chiến lược trong doanh nghiệp cũng buộc phải điều chỉnh để thích ứng. Không chỉ là câu chuyện của bộ phận kế toán, IFRS 15 ảnh hưởng tới:
a. Mô hình giá và gói dịch vụ
Doanh nghiệp cần tính toán lại cách thiết kế các gói sản phẩm – dịch vụ, đặc biệt là gói combo hoặc trả góp. Ví dụ, với các hợp đồng phần mềm kèm bảo trì và hỗ trợ kỹ thuật, doanh thu không thể ghi nhận toàn bộ vào ngày ký hợp đồng như trước.
b. Cấu trúc hợp đồng và điều khoản thanh toán
Việc ghi nhận doanh thu theo nghĩa vụ buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc lại hợp đồng sao cho rõ ràng nghĩa vụ, thời điểm hoàn thành, quyền lợi và nghĩa vụ đôi bên. Những hợp đồng không minh bạch rất dễ bị phân tích sai và dẫn đến sai lệch doanh thu.
c. Tư duy bán hàng gắn với kiểm soát chuyển giao
Trước đây, bộ phận sales chỉ cần đạt doanh số là xong. Giờ đây, họ phải phối hợp với vận hành và kế toán để xác định thời điểm doanh thu được ghi nhận. Điều này đòi hỏi quy trình làm việc liên phòng ban mạch lạc và minh bạch.
d. Dự báo tài chính và KPIs thay đổi
Với IFRS 15, doanh thu có thể ghi nhận theo từng giai đoạn, không còn “dồn cục” vào thời điểm ký hợp đồng. Doanh nghiệp cần làm quen với dự báo tài chính linh hoạt hơn và xây dựng chỉ số hiệu quả (KPIs) mới cho phòng ban.
4. Những thách thức thực tế khi áp dụng IFRS 15 tại Việt Nam
Dù IFRS 15 mang lại nhiều lợi ích trong việc chuẩn hóa báo cáo tài chính và tăng tính minh bạch, nhưng việc áp dụng thực tế, đặc biệt tại thị trường Việt Nam, còn tồn tại không ít khó khăn.
a. Khác biệt giữa IFRS và VAS (Chuẩn mực kế toán Việt Nam)
VAS hiện hành vẫn chưa hoàn toàn tương thích với IFRS 15, nhất là trong cách xử lý hợp đồng, nghĩa vụ thực hiện hay điều chỉnh doanh thu. Điều này khiến doanh nghiệp phải lập hai bộ sổ kế toán: một theo VAS, một theo IFRS – gây tốn kém và phức tạp.
b. Thiếu hệ thống dữ liệu tích hợp
Việc phân tích nghĩa vụ thực hiện, theo dõi tiến độ hoàn thành và cập nhật doanh thu theo từng giai đoạn đòi hỏi hệ thống ERP hoặc phần mềm kế toán mạnh. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn quản lý thủ công hoặc rời rạc, dẫn đến sai sót.
c. Năng lực đội ngũ chưa đồng đều
Không phải kế toán viên nào cũng hiểu rõ IFRS 15, chưa kể bộ phận kinh doanh, pháp lý hoặc vận hành vẫn xa lạ với khái niệm “nghĩa vụ thực hiện” hay “chuyển giao quyền kiểm soát”. Điều này dẫn đến khoảng cách giữa lý thuyết và thực tế áp dụng.
d. Tác động đến báo cáo lợi nhuận ngắn hạn
Trong giai đoạn chuyển đổi, doanh thu có thể bị dàn trải khiến lợi nhuận ngắn hạn giảm sút. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp cần truyền thông rõ ràng với cổ đông, nhà đầu tư để tránh hiểu lầm và mất niềm tin.
5. IFRS 15 – Cơ hội xây dựng chiến lược minh bạch và bền vững hơn
Thay vì chỉ nhìn IFRS 15 như một “rào cản tuân thủ”, các doanh nghiệp thông minh sẽ xem đây là cơ hội để tái cấu trúc toàn bộ chuỗi giá trị – từ hợp đồng, bán hàng, vận hành đến kế toán và báo cáo.
a. Minh bạch hơn trong ghi nhận và trình bày thông tin tài chính
Doanh nghiệp có thể củng cố niềm tin từ cổ đông, ngân hàng, nhà đầu tư nhờ vào hệ thống ghi nhận doanh thu chính xác, logic và dễ kiểm tra.
b. Quản trị rủi ro tốt hơn
Việc phân tách nghĩa vụ và quản lý dòng tiền từng phần giúp doanh nghiệp dự báo rủi ro hiệu quả hơn, tránh tình trạng ghi nhận “ảo” hoặc vượt trước doanh thu không thực tế.
c. Tăng cường năng lực cạnh tranh quốc tế
IFRS 15 là ngôn ngữ tài chính toàn cầu. Khi doanh nghiệp tuân thủ IFRS, họ dễ dàng gọi vốn, hợp tác và niêm yết trên thị trường quốc tế – một đòn bẩy lớn cho tăng trưởng dài hạn.
d. Tăng cường phối hợp đa phòng ban
IFRS 15 buộc kế toán, kinh doanh, vận hành và pháp lý phải “nói chung một ngôn ngữ”, từ đó hình thành một hệ thống vận hành đồng bộ, logic và hỗ trợ chiến lược phát triển chung.
Kết luận: IFRS 15 – Không chỉ là thay đổi chuẩn mực kế toán, mà là thay đổi tư duy vận hành
IFRS 15 không chỉ là một bước tiến kỹ thuật trong ghi nhận doanh thu, mà còn là chất xúc tác để doanh nghiệp tái cấu trúc quy trình, tổ chức và tư duy kinh doanh. Với trọng tâm là hợp đồng khách hàng và nguyên tắc chuyển giao quyền kiểm soát, IFRS 15 mở ra một lộ trình minh bạch, chuyên nghiệp và bền vững hơn cho các tổ chức hiện đại.
Trong thời đại mà dữ liệu tài chính là “ngôn ngữ chung” của toàn cầu, việc làm chủ IFRS 15 không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ, mà còn định hình lại chiến lược kinh doanh với tầm nhìn dài hạn.
VITALITY CONSULTING PRACTICES GROUP
🏨 Địa chỉ: Tòa nhà Thiên Phước lầu 6, 244 Cống Quỳnh, Phường Phạm Ngũ Lão, Quận 1, TP.HCM.
☎️ Hotline: 0907 190 426 – 0904 311 606
📮 Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100091570474264
