Một trong những chuẩn mực có tác động sâu rộng nhất đến hệ thống kế toán và chiến lược doanh thu của doanh nghiệp hiện nay là IFRS 15 – Doanh thu từ hợp đồng với khách hàng.
Việc áp dụng IFRS 15 không đơn thuần là thay đổi cách ghi nhận doanh thu trên báo cáo tài chính, mà còn tạo ra ảnh hưởng đáng kể đến mô hình doanh thu, chính sách định giá, quản trị rủi ro và thậm chí là chuyển đổi mô hình kinh doanh của tổ chức. Trong bối cảnh mô hình kinh doanh ngày càng linh hoạt, việc hiểu rõ và áp dụng đúng IFRS 15 là yếu tố then chốt để duy trì lợi thế cạnh tranh.
Bài viết này sẽ làm rõ những thay đổi trọng yếu mà IFRS 15 mang lại, ảnh hưởng của nó tới cách doanh nghiệp xây dựng mô hình doanh thu và định hướng chiến lược kinh doanh trong môi trường biến động.
1. IFRS 15 là gì? Bản chất và nguyên tắc ghi nhận doanh thu
IFRS 15 là Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế về việc ghi nhận doanh thu từ hợp đồng với khách hàng, được phát hành bởi Ủy ban Chuẩn mực Kế toán Quốc tế (IASB). Chuẩn mực này có hiệu lực từ năm 2018 và đã được áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam theo lộ trình áp dụng IFRS của Bộ Tài chính.
Khác với chuẩn mực kế toán cũ vốn mang tính ngành nghề, IFRS 15 cung cấp một khung nguyên tắc chung áp dụng cho mọi loại hình doanh nghiệp, với mục tiêu đảm bảo sự nhất quán, minh bạch và so sánh được giữa các báo cáo tài chính.
IFRS 15 quy định quy trình ghi nhận doanh thu gồm 5 bước cơ bản:
-
Bước 1: Xác định hợp đồng với khách hàng.
-
Bước 2: Xác định nghĩa vụ thực hiện trong hợp đồng.
-
Bước 3: Xác định giá trị giao dịch.
-
Bước 4: Phân bổ giá trị giao dịch cho từng nghĩa vụ.
-
Bước 5: Ghi nhận doanh thu khi (hoặc trong suốt quá trình) hoàn thành nghĩa vụ.
Điểm cốt lõi của IFRS 15 là doanh thu chỉ được ghi nhận khi doanh nghiệp thực sự chuyển giao quyền kiểm soát hàng hóa hoặc dịch vụ cho khách hàng, chứ không phải khi phát hành hóa đơn hoặc nhận thanh toán như trước.
Do đó, doanh nghiệp cần đánh giá cẩn trọng từng hợp đồng, từng điều khoản về quyền lợi, nghĩa vụ, thời điểm thực hiện… nhằm xác định thời điểm và giá trị doanh thu phù hợp theo chuẩn mực.
2. Tác động của IFRS 15 đến mô hình doanh thu của doanh nghiệp
Việc áp dụng IFRS 15 khiến các doanh nghiệp cần xem xét và thậm chí thiết kế lại mô hình doanh thu, đặc biệt trong các lĩnh vực có hợp đồng phức tạp hoặc nhiều nghĩa vụ thực hiện như phần mềm, viễn thông, xây dựng, bán lẻ, logistics, dịch vụ chuyên nghiệp…
-
Thay đổi thời điểm ghi nhận doanh thu: Với các mô hình trả trước (prepaid), gói dịch vụ dài hạn, thuê bao định kỳ, doanh nghiệp không còn ghi nhận toàn bộ doanh thu tại thời điểm ký hợp đồng hay thanh toán mà phải phân bổ theo quá trình cung cấp dịch vụ thực tế.
-
Doanh thu tách biệt theo từng nghĩa vụ: Ví dụ, một công ty bán thiết bị đi kèm dịch vụ bảo trì, phần mềm kèm đào tạo, phải tách riêng doanh thu theo từng phần và ghi nhận ở thời điểm khác nhau. Điều này đòi hỏi phân tích sâu về cấu trúc hợp đồng và quy trình giao hàng.
-
Ảnh hưởng đến khuyến mại, chiết khấu, ưu đãi: Các khoản chiết khấu hoặc quà tặng kèm (ví dụ tặng thêm tháng sử dụng, phiếu mua hàng…) không còn được ghi nhận riêng mà phải phân bổ trong tổng giá trị hợp đồng, làm thay đổi doanh thu ghi nhận theo thời gian.
-
Ghi nhận doanh thu theo thời gian hoặc theo thời điểm: Với các hợp đồng dài hạn (như xây dựng, dịch vụ tư vấn liên tục…), doanh nghiệp cần xác định phương pháp đo lường mức độ hoàn thành để ghi nhận doanh thu theo thời gian thay vì dồn vào một thời điểm duy nhất.
-
Tăng yêu cầu về hệ thống kế toán và kiểm soát nội bộ: Do yêu cầu phức tạp hơn trong phân bổ doanh thu, doanh nghiệp cần nâng cấp hệ thống ERP, tích hợp công cụ tính toán tự động và đào tạo nhân sự kế toán – tài chính hiểu rõ các quy định mới.
Rõ ràng, IFRS 15 không chỉ là thay đổi kế toán, mà còn tạo ra áp lực khiến doanh nghiệp phải xem lại cách cấu trúc hợp đồng, định giá sản phẩm, chiến lược bán hàng và phương pháp xây dựng mô hình doanh thu linh hoạt hơn, phù hợp với quy định quốc tế.
3. Chuyển đổi mô hình kinh doanh linh hoạt trong kỷ nguyên IFRS 15
Để thích nghi với IFRS 15 và tận dụng nó như một cơ hội chiến lược, các doanh nghiệp cần tư duy lại toàn bộ cách tiếp cận chuyển đổi mô hình kinh doanh. Điều này không chỉ giúp tuân thủ chuẩn mực mà còn tạo điều kiện phát triển bền vững, minh bạch và tối ưu hóa hiệu suất tài chính.
-
Tái cấu trúc hợp đồng thương mại: Doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ giữa bộ phận kế toán, pháp chế, kinh doanh để xây dựng hợp đồng rõ ràng hơn về quyền và nghĩa vụ của các bên, giúp việc phân tích doanh thu theo IFRS 15 chính xác và hợp lý hơn.
-
Xây dựng mô hình doanh thu linh hoạt: Mô hình doanh thu cần phản ánh đúng giá trị được tạo ra cho khách hàng theo thời gian. Các mô hình như subscription (thuê bao), freemium, dùng theo mức độ sử dụng (pay-per-use)… đang được ưu tiên hơn vì phù hợp với cách ghi nhận doanh thu phân bổ theo nghĩa vụ.
-
Tăng cường quản trị dữ liệu và hệ thống báo cáo: IFRS 15 yêu cầu theo dõi dữ liệu chi tiết từng hợp đồng, từng khách hàng và nghĩa vụ liên quan. Doanh nghiệp cần nâng cấp hệ thống kế toán, tích hợp với CRM, ERP để quản trị tập trung và đảm bảo tuân thủ.
-
Phân tích tác động tài chính: Việc ghi nhận doanh thu chậm hơn hoặc phân bổ khác đi sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận từng kỳ, dòng tiền và các chỉ số tài chính như EBITDA, ROA, ROE… Doanh nghiệp cần có chiến lược điều chỉnh ngân sách, dòng tiền, và giao tiếp hiệu quả với cổ đông, nhà đầu tư.
-
Chuẩn bị nhân sự và đào tạo: Việc chuyển đổi thành công phụ thuộc nhiều vào năng lực của đội ngũ tài chính – kế toán – kiểm toán. Đào tạo liên tục, cập nhật chuẩn mực và phối hợp đa phòng ban là chìa khóa để triển khai IFRS 15 hiệu quả.
Việc chuyển đổi mô hình kinh doanh để phù hợp với IFRS 15 không chỉ là phản ứng bị động với chuẩn mực, mà còn là cơ hội để doanh nghiệp tối ưu trải nghiệm khách hàng, nâng cao giá trị thương hiệu và cải thiện khả năng gọi vốn khi tiếp cận thị trường quốc tế.
Kết luận
Việc áp dụng IFRS 15 không còn là lựa chọn mà là yêu cầu tất yếu với các doanh nghiệp trong quá trình hội nhập và phát triển bền vững. Những thay đổi về cách ghi nhận mô hình doanh thu đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ cập nhật hệ thống kế toán mà còn cần chuyển đổi mô hình kinh doanh theo hướng minh bạch, linh hoạt và bám sát giá trị thực tế cung cấp cho khách hàng.
Trong kỷ nguyên mà dữ liệu tài chính trở thành công cụ chiến lược, doanh nghiệp nào thích nghi nhanh, tư duy linh hoạt và khai thác hiệu quả IFRS 15 sẽ có lợi thế dài hạn cả về tài chính lẫn năng lực quản trị.
VITALITY CONSULTING PRACTICES GROUP
🏨 Địa chỉ: Tòa nhà Thiên Phước lầu 6, 244 Cống Quỳnh, Phường Phạm Ngũ Lão, Quận 1, TP.HCM.
☎️ Hotline: 0907 190 426 – 0904 311 606
📮 Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100091570474264
