Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, việc so sánh giữa các chuẩn mực kế toán quốc tế và chuẩn mực kế toán Việt Nam là điều cần thiết để nâng cao tính minh bạch, khả năng so sánh và hiệu quả quản lý tài chính. Bài viết dưới đây sẽ phân tích và so sánh hai chuẩn mực quan trọng: VAS 25 – Hợp nhất báo cáo tài chính theo chuẩn Việt Nam và IFRS 10 – Hợp nhất báo cáo tài chính theo chuẩn quốc tế, nhằm giúp doanh nghiệp nắm bắt được sự khác biệt trong cách áp dụng và tác động của chúng đến hợp nhất báo cáo tài chính.
1. Tổng quan về VAS 25 và IFRS 10
VAS 25 – Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 25 được ban hành để hướng dẫn các doanh nghiệp mẹ trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính hợp nhất, áp dụng trong trường hợp doanh nghiệp có quyền kiểm soát một hoặc nhiều đơn vị khác (công ty con). Đây là một chuẩn mực quan trọng giúp phản ánh đầy đủ hoạt động tài chính của toàn bộ tập đoàn.
IFRS 10 – “Consolidated Financial Statements” (Báo cáo tài chính hợp nhất) được Hội đồng Chuẩn mực Kế toán Quốc tế (IASB) ban hành nhằm thiết lập nguyên tắc trình bày và lập báo cáo tài chính hợp nhất khi một doanh nghiệp kiểm soát một hoặc nhiều đơn vị khác. IFRS 10 có tính linh hoạt và phức tạp hơn, phản ánh đúng bản chất kinh tế và kiểm soát thực sự giữa các thực thể trong nhóm.
2. So sánh tiêu chí xác định “kiểm soát”
Một trong những điểm khác biệt rõ rệt nhất giữa VAS 25 và IFRS 10 nằm ở khái niệm “kiểm soát”.
-
VAS 25 định nghĩa kiểm soát dựa chủ yếu vào tỷ lệ sở hữu quyền biểu quyết (thường là trên 50%). Đây là một tiêu chí định lượng và tương đối cứng nhắc. Do đó, VAS 25 có thể bỏ sót một số trường hợp kiểm soát thực tế nhưng tỷ lệ biểu quyết dưới 50%.
-
IFRS 10 định nghĩa kiểm soát dựa trên ba yếu tố:
-
Quyền lực đối với đơn vị được đầu tư.
-
Khả năng hưởng lợi ích biến đổi từ mối quan hệ với đơn vị được đầu tư.
-
Khả năng sử dụng quyền lực để ảnh hưởng đến các lợi ích đó.
-
Cách tiếp cận này của IFRS 10 linh hoạt hơn và phản ánh đúng bản chất kiểm soát về kinh tế thay vì chỉ dựa vào tỷ lệ biểu quyết. Nó bao gồm cả các trường hợp kiểm soát tiềm ẩn (potential voting rights) hoặc các thỏa thuận đặc biệt.
3. Phạm vi và đối tượng hợp nhất báo cáo
-
Theo VAS 25, công ty mẹ phải hợp nhất tất cả các công ty con, trừ khi có bằng chứng rõ ràng rằng công ty con hoạt động trong một ngành nghề khác biệt, không thể hợp nhất vì lý do thực tế hoặc pháp lý.
-
IFRS 10 yêu cầu hợp nhất mọi công ty con mà doanh nghiệp kiểm soát, không phân biệt lĩnh vực hoạt động, kể cả các cấu trúc không có hình thức pháp lý rõ ràng như quỹ tín thác, các thỏa thuận cấu trúc.
Do đó, IFRS 10 giúp mở rộng phạm vi hợp nhất báo cáo, làm tăng tính minh bạch của báo cáo tài chính toàn tập đoàn.
4. Thời điểm hợp nhất và loại trừ giao dịch nội bộ
Cả VAS 25 và IFRS 10 đều yêu cầu:
-
Báo cáo tài chính hợp nhất được lập tại cùng một ngày với báo cáo tài chính riêng của công ty mẹ.
-
Loại trừ toàn bộ giao dịch nội bộ, bao gồm doanh thu, chi phí, lợi nhuận chưa thực hiện và số dư nội bộ giữa các công ty trong tập đoàn.
Tuy nhiên, IFRS 10 có hướng dẫn cụ thể hơn về xử lý trong trường hợp thời điểm lập báo cáo của công ty con khác biệt, hoặc các giao dịch phức tạp chưa được phản ánh đầy đủ trong VAS 25.
5. Trình bày lợi ích không kiểm soát (Non-controlling interests – NCI)
-
VAS 25 trình bày lợi ích của cổ đông không kiểm soát là một phần riêng biệt trong vốn chủ sở hữu hoặc được ghi nhận dưới nợ phải trả, phụ thuộc vào tình huống.
-
IFRS 10 quy định rõ ràng hơn: NCI luôn được trình bày trong phần vốn chủ sở hữu, tách biệt với vốn chủ của công ty mẹ. Điều này giúp tăng tính minh bạch trong phân tích tài chính.
Ngoài ra, IFRS 10 còn cho phép lựa chọn phương pháp ghi nhận NCI theo:
-
Giá trị hợp lý.
-
Tỷ lệ sở hữu tài sản thuần của công ty con.
Tùy chọn này ảnh hưởng đến tổng giá trị tài sản thuần và lợi nhuận sau hợp nhất.
6. Xử lý thay đổi sở hữu mà không mất quyền kiểm soát
-
VAS 25 chưa có hướng dẫn cụ thể và chi tiết về xử lý các thay đổi sở hữu khi công ty mẹ vẫn giữ quyền kiểm soát công ty con.
-
Trong khi đó, IFRS 10 quy định rõ: Khi thay đổi sở hữu nhưng vẫn giữ quyền kiểm soát, sự chênh lệch giữa giá trị giao dịch và giá trị ghi sổ phần tài sản thuần được điều chỉnh vào vốn chủ sở hữu mà không ảnh hưởng đến lợi nhuận hợp nhất.
Quy định này giúp đảm bảo việc trình bày đúng bản chất kinh tế của giao dịch và tránh làm “méo mó” lợi nhuận thuần.
7. Trường hợp mất quyền kiểm soát
-
Cả VAS 25 và IFRS 10 đều yêu cầu ghi nhận lãi/lỗ từ việc mất quyền kiểm soát vào kết quả hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, IFRS 10 đưa ra hướng dẫn chi tiết hơn, bao gồm cả việc phân loại tài sản, ghi nhận giá trị còn lại, và tái phân loại các khoản lãi/lỗ khác (OCI).
Sự rõ ràng này giúp doanh nghiệp quốc tế xử lý tình huống phức tạp theo chuẩn mực đồng nhất.
8. Tác động đến chiến lược tài chính và quản trị doanh nghiệp
Sự khác biệt trong áp dụng VAS 25 và IFRS 10 không chỉ ảnh hưởng đến cách lập hợp nhất báo cáo, mà còn liên quan mật thiết đến:
-
Cách doanh nghiệp cấu trúc công ty con, công ty liên kết.
-
Chiến lược kiểm soát, đầu tư và cấu trúc vốn.
-
Quyết định ghi nhận lợi nhuận và phân bổ chi phí hiệu quả hơn.
Doanh nghiệp áp dụng IFRS 10 sẽ có lợi thế khi tiếp cận thị trường vốn quốc tế do tính minh bạch, logic kinh tế và khả năng so sánh cao của báo cáo tài chính.
9. Hướng chuyển đổi từ VAS 25 sang IFRS 10
Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi từ VAS sang chuẩn mực IFRS, đặc biệt là với các doanh nghiệp FDI, công ty niêm yết và tập đoàn lớn. Do đó, hiểu rõ sự khác biệt giữa VAS 25 và IFRS 10 là bước đầu tiên quan trọng giúp doanh nghiệp:
-
Xác định lại các đơn vị cần hợp nhất.
-
Điều chỉnh lại chính sách kế toán phù hợp.
-
Đánh giá lại các giao dịch nội bộ, quyền sở hữu và cấu trúc đầu tư.
Quá trình chuyển đổi này cũng cần chuẩn bị nguồn lực, hệ thống phần mềm, cũng như đào tạo đội ngũ nhân sự có kiến thức IFRS chuyên sâu.
Kết luận
Việc so sánh VAS 25 và IFRS 10 không chỉ là hoạt động chuyên môn về kế toán mà còn là chiến lược chuẩn bị dài hạn cho việc hội nhập tài chính quốc tế. IFRS 10 với cách tiếp cận linh hoạt, định hướng theo bản chất kinh tế thay vì hình thức pháp lý, giúp doanh nghiệp nâng cao chất lượng thông tin tài chính và khả năng thu hút vốn. Trong khi đó, VAS 25 đóng vai trò là bước đệm, nền tảng để doanh nghiệp dần thích nghi với chuẩn mực quốc tế.
Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, doanh nghiệp Việt có thể chủ động thích nghi và phát huy hiệu quả trong quá trình hợp nhất báo cáo theo chuẩn IFRS – bước đi quan trọng trong việc nâng tầm minh bạch và năng lực cạnh tranh tài chính toàn cầu.
VITALITY CONSULTING PRACTICES GROUP
🏨 Địa chỉ: Tòa nhà Thiên Phước lầu 6, 244 Cống Quỳnh, Phường Phạm Ngũ Lão, Quận 1, TP.HCM.
☎️ Hotline: 0907 190 426 – 0904 311 606
📮 Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=100091570474264
